Rekultywacja w kierunku wodnym - Żwirownia Dębina Łętowska

Wydobycie kopalin to złożony proces, którego ważnym etapem jest prowadzenie rekultywacji. Niezwykle istotne jest prowadzenie wydobycia w taki sposób, aby minimalnie wpływać na bieżący krajobraz, faunę i florę, a po zakończeniu prac – przywrócić pokopalniane tereny naturze. W przypadku Kopalni Odkrywkowej Kruszywa Naturalnego w Dębinie Łętowskiej zastosowaliśmy rekultywację w kierunku wodnym, dzięki której powstał zbiornik o funkcjach użytkowych, rekreacyjnych i krajobrazowych.

Dębina Łętowska - charakterystyka złoża

Dębina Łętowska to wieś położona w województwie małopolskim, w gminie Wojnicz. To tu zlokalizowana jest żwirownia Lafarge, w której eksploatację rozpoczęliśmy w 1994 roku (trwa nadal). Eksploatacja prowadzona jest spod lustra wody koparką pływającą chwytakową, Wydobyte kruszywo transportowane jest przenośnikami pływającymi i lądowymi do zakładu przeróbczego, gdzie poddawane jest procesowi kruszenia i uszlachetniania.

Teren złoża znajduje się w dolinie około 3,5 km od rzeki Dunajec. Poziom wód gruntowych w złożu związany jest ze stanami wody w Dunajcu, ma charakter swobodny i uzależniony jest od pór roku oraz warunków atmosferycznych. Złoże jest całkowicie zawodnione.

Rekultywacja wodna w żwirowni Dębina Łętowska

Prace rekultywacyjne ruszyły w 2011 roku i zostały zakończone w roku 2018. Wykonaliśmy rekultywację około 32 ha terenu. Podczas rekultywacji przewieziono ponad 95 000 m3 mas ziemnych.

Opracowując plan rekultywacji, przyjęto, że będzie to zbiornik wodny, tj. hodowla ryb z uwzględnieniem wędkarstwa rekreacyjnego jako dodatkowego sposobu wykorzystania potencjału zbiornika.

Rekultywacja terenu pokopalnianego w Dębinie Łętowskiej została podzielona na 2 etapy:

1. Rekultywacja techniczna (podstawowa), która obejmowała:

• właściwe ukształtowanie terenów przekształconych i uformowanie wałów ochronnych wzdłuż brzegów zbiornika
• wypłycenie zbiornika od strony istniejącego zakładu przeróbczego
• usypanie wału pomiędzy pozostawionym terenem istniejącego zakładu przeróbczego a terenem zalądowionym, tzw. wyspą.

2. Rekultywacja biologiczna obejmującą:

• odbudowę biologiczną wałów ochronnych i skarp wyrobisk w celu zabezpieczenia ich stateczności oraz zapobiegania procesom erozji poprzez dobór roślin o stosownych cechach morfologicznych i wymaganiach ekologicznych
• zarybienie zbiornika wodnego rodzimymi gatunkami ryb oraz sterowanie populacjami gatunków ryb występujących w akwenie
• użyźnienie terenu wokół przez zastosowanie nawozów mineralnych i organicznych (zielony nawóz) oraz utworzeniu kwietnej łąki
• propagowanie samorzutnego pojawu roślin pionierskich (obsiew z sąsiadujących terenów)

W przypadku rekultywacji bardzo ważna jest znajomość praw i zjawisk, jakie zachodzą w przyrodzie. Na przykład taka roślinność jak szakłak pospolity, śliwa tarnina, głogi czy grusza pospolita zapobiega erozji wodnej i wietrznej, tym samym spełniają rolę obudowy biologicznej. Dlatego to właśnie ta roślinność została posadzona wokół wyrobiska, dzięki czemu utworzono też barierę ochronną, utrudniającą dojście do krawędzi.

Rezultatem prac w kierunku wodnym w Dębinie Łętowskiej jest zbiornik wodny, z przeznaczeniem do użytkowania rybackiego, oraz tereny zielone zadrzewione, zapewniające walory krajobrazowe i stanowiące dobre siedliska dla rozwoju flory i fauny.

W trosce o przyrodę w Dębinie Łętowskiej

W Lafarge zdajemy sobie sprawę, jak ważna jest polityka zrównoważonego rozwoju, dlatego nasze prace zaczynamy od ustalenia metody wydobycia i rekultywacji, aby ograniczyć wpływ naszych działań na przyrodę. Zwłaszcza że tereny pokopalniane szczególnie wymagają odpowiednich procesów naprawczych, które pozwolą przywrócić im funkcje użytkowe i przyrodnicze.

Dzięki przeprowadzonej rekultywacji wodnej w Dębinie Łętowskiej powstał zbiornik wodny o dobrze rozwiniętej linii brzegowej i zróżnicowanym profilu dna. Wyodrębniono w nim fragmenty z płytkimi partiami wody przy brzegach jeziora i głębszymi, stwarzające dobre warunki do rozwoju flory i fauny o wysokim stopniu różnorodności.

Pas przybrzeżny wokół zbiornika obsadzono krzewami i drzewami miodo- i owocodajnymi, takimi jak: wierzba iwa i biała, jarząb zwyczajny, głóg, rokitnik zwyczajny. Dobór roślinności był uwarunkowany przydatnością do warunków istniejących wokół zbiornika i potrzebą stabilizacji skarp. Aby zwiększyć bazę pyłkowo-nektarowej, planowane jest dalsze wprowadzanie roślinności miododajnej jak np. nostrzyk żółty, koniczyna biała.

Plan Wsparcia Bioróżnorodności Biologicznej Lafarge

Rekultywacja ogólnie obejmuje szereg czynności, do których zaliczamy poprawienie właściwości gruntów, odtworzenie gleby, ukształtowanie rzeźby terenu, uregulowanie stosunków wodnych czy nawet zbudowania niezbędnych dróg. Najlepsze jednak efekty uzyskamy, jeśli wdrożymy również plany wspierające faunę i florę – i tego właśnie dokonaliśmy.

W całej Polsce, nie tylko Dębinie Łętowskiej, prowadzimy Plan Wsparcia Bioróżnorodności Biologicznej, który skupia się na poprawie warunków bytowania rzadkich gatunków ptaków. Dlatego też na zbiorniku w Dębinie zamontowano pływającą wyspę wegetacyjno-lęgową dla ptaków, która ma formę pływającej platformy z roślinnością – docelowo to na niej ptaki mają zakładać gniazda. Z kolei korzenie roślin stanowią dogodne miejsce do tarła ryb znajdujących się w akwenie.

Pływająca wyspa składa się z dwóch trójkątnych elementów (po 4 m² każdy) zbudowanych z ocynkowanych, niezatapialnych rur i maty z włókien kokosowych, poprzerastany korzeniami rodzimych roślin wodnych. Szczegółowa konstrukcja wyspy chroniona jest patentem. Wyspa zakotwiczana jest na linkach, dzięki czemu może poruszać się w ograniczonym zakresie i dostosowywać do zmiany wysokości lustra wody. Maty zbudowane są z biodegradowalnych elementów.

Co więcej, w ramach prac pozostawiliśmy fragment terenu (soczewki gliny w złożu, tzw. negatu) służący jako stała wyspa lęgowa.

Podsumowanie

Głównym celem rekultywacji żwirowni w Dębinie Łętowskiej było zniwelowanie skutków działalności górniczej w środowisku, ochrona i zabezpieczenie powierzchni terenu przed erozją, przywrócenie terenów poeksploatacyjnych do użytkowania i utworzenie nowych cenny siedlisik przyrodniczych.

Wyzwaniem były trudne warunki terenowe związane ze skarpowaniem brzegu oraz prace związane z wypłycaniem zbiornika wodnego. Dodatkowo trzeba było równomiernie rozprowadzić nadkład w taki sposób, aby nie doszło do zmieszania ukształtowanej warstwy piasków drobnoziarnistych z humusem, co również było ambitnym zadaniem.

Dzięki zaangażowaniu Lafarge powstał zbiornik, który został zarybiony, powstała wyspa dla ptactwa, a po zakończeniu eksploatacji liczymy, że powstanie też bogata baza rekreacyjna.

Uważamy, że przeprowadzona rekultywacja w kierunku wodnym w Dębinie Łętowskiej wraz z wdrożonym programem wsparcia różnorodności biologicznej stanowi doskonałe podwaliny do stworzenia tam miejsca bezpiecznego zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, w tym rzadkich gatunków ptaków.

Podstawy prawne: