Historia rozwoju przemysłu wapienniczego i cementowego w Białym Zagłębiu na Kujawach
W 1858 roku odkryto w Wapiennie, a następnie w Bielawach, w miejscowościach leżących przy drodze krajowej Pakość-Barcin, fragment złoża wapienia (kamienia wapiennego). W 1860 roku rozpoczęto eksploatację tych złóż i datę tę uznaje się za początek zakładów wapienniczych. Wydobywany wapień był sprzedawany do pobliskich cukrowni w Janikowie, Tucznie i Nakle. Część kamienia wapiennego wypalano w piecach szybikowych, a wapno przeznaczano dla celów budowlanych.
Wydobywany wapień był sprzedawany do pobliskich cukrowni w Janikowie, Tucznie i Nakle. Część kamienia wapiennego wypalano w piecach szybikowych, a wapno przeznaczano dla celów budowlanych.
W roku 1864 uruchomiono w Wapiennie pierwszy piec kręgowy, opatentowany przez Fryderyka Hoffmana, który umożliwił wypał wapna w sposób ciągły. W latach 1882-1910 uruchomiono kolejne piece kręgowe – sześć pieców w Piechcinie i dwa dalsze piece w Wapiennie. Razem w zakładach wapienniczych było wypalane wapno w dziewięciu piecach. Nowo wybudowane piece były już zmodernizowane, m.in. część z nich miała podwójne palenisko. Wydajność tych pieców wynosiła ok. 30 ton na dobę. W okresie międzywojennym (lata 30. XX wieku) po zmianie systemu opalania pieców nastąpił dalszy wzrost ich wydajności tak, że dobowa łączna produkcja tych pieców (9 sztuk) wynosiła ok. 300 ton. Piece te dawały wapno bardzo wysokiej jakości, ale wymagały trudnej obsługi i miały stosunkowo niewielką wydajność.
Zapotrzebowanie na kamień wapienny znacznie wzrosło po wybudowaniu w 1882 roku w pobliskich Mątwach fabryki sody, w której był on podstawowym surowcem obok soli kamiennej. W tych warunkach przystąpiono do intensywnej modernizacji technicznej kamieniołomu, którą ukończono w 1909 roku. Między innymi zastosowano w kamieniołomie wyciągi elektryczne, młoty pneumatyczne i sprężarki. Wydobycie wapienia wzrosło do 160 tys. ton rocznie.
W 1914 roku zakład wapienniczy w Piechcinie stał się największym zakładem w Polsce. Po odzyskaniu niepodległości, w 1922 roku powstała polska spółka akcyjna: Fabryka Wapna i Cementu Piechcin. Rozbudowano zakład przeróbki wapna – rozpoczęto produkcję wapna budowlanego, hydratyzowanego i nawozowego.
W 1945 roku zakład został przejęty przez władze polskie. W 1948 roku powołano Pomorskie Zakłady Wapiennicze w Bielawach, powstałe z połączenia zakładów w Piechcinie i Wapiennie, których dyrektorem został inż. Henryk Hałas. Pod jego kierownictwem zaczął się dynamiczny rozwój zakładów. W 1956 roku zmechanizowano roboty w kopalniach, w 1962 roku wybudowano w Bielawach nowoczesny jak na owe czasy zakład wapienniczy, z dwoma piecami obrotowymi do wypału wapna. Piece te były obsługiwane ze sterowni w ruchu częściowej automatyki. Łączna ich wydajność wynosiła 500 ton na dobę. Wybudowano też wydział produkcji wapna sucho-gaszonego (hydratu) oraz nawozowego z nowoczesną jak na tamte czasy pakownią. W roku 1975 zainstalowano w Bielawach dwa piece Maerza produkcji szwajcarsko-niemieckiej, charakteryzujące się bardzo dużą wydajnością i niskim zużyciem ciepła. Łączna wydajność tych pieców wynosiła 900 ton na dobę. W roku 1969 powołano Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Kujawy”.
W 1972 roku uruchomiono w Bielawach pierwszą cementownię na tym terenie, z trzema piecami obrotowymi pracującymi metodą mokrą. Cementownia ta miała wydajność roczną ok. 1,3 mln ton cementu.
W latach 1976-1978 wielkość produkcji w Kombinacie była rekordowa i wynosiła:
- cementu 1,46 mln ton na rok
- wapna (w trzech asortymentach) 450 tys ton na rok
- kamienia wapiennego 5 mln ton na rok
Był to ogromny wzrost produkcji w stosunku do początkowej, a Kombinat stał się jednym z największych zakładów produkcyjnych w województwie bydgoskim.
Na początku lat 90. XX wieku zakłady w Kombinacie pracowały w miarę sprawnie. Jednak coraz wyższe ceny paliw (w metodzie mokrej stanowiły one ok. 28 kosztów ogólnych), coraz bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące ochrony środowiska oraz konkurencja innych dużych cementowni pracujących metodą suchą groziły bankructwem ekonomicznym Kombinatu. Mimo realizacji wielu działań oszczędnościowych (zmniejszono dość znacznie m.in. zużycie energii cieplnej i elektrycznej) oraz innowacyjnych (wyprodukowano po raz pierwszy w Polsce cement drogowy, mostowy oraz eliminujący azbest w produkcji eternitu) wypracowany zysk był stanowczo za mały na sfinansowanie modernizacji cementowni. Najważniejsze zadania tej modernizacji polegałyby na zamianie bardzo kosztownej technologii wypału klinkieru z metody mokrej na metodę suchą oraz na wybudowaniu zbiorników zamkniętych dla klinkieru (w miejsce otwartego składowiska, bardzo uciążliwego dla środowiska), oraz dla popiołów lotnych.
W tych warunkach na wniosek Dyrekcji Kombinatu przy współpracy ze Związkami Zawodowymi i Samorządem Pracowniczym, Ministerstwo Skarbu poprzez Resort Przekształceń Własnościowych wybrało jako inwestora strategicznego Kombinatu firmę francuską Holcim (dawniej Lafarge). Akt sprzedaży Kombinatu i jego prywatyzacja nastąpiła w dniu 12.07.1995 roku. Firma ta wybudowała i uruchomiła proekologiczną oraz nowoczesną pod względem technicznym cementownię. Jest ona obecnie najnowocześniejszą w kraju i jedną z najbardziej nowoczesnych na świecie. Spełnia też wszystkie normy ochrony środowiska.
Podstawowe parametry linii produkcyjnej są następujące:
- piec o długości 60 m i średnicy 5 m
- 5-cyklonowy wymiennik ciepła wysokości 146 m
- wydajność nitki wypalania wynosi aktualnie 5 tys. ton klinkieru na dobę
- produkcja cementu wynosi ok. 2,3 mln ton na rok
Cementownia Kujawy jest sterowana centralnie oraz w pełni zautomatyzowana. Do wypału klinkieru stosowane są paliwa alternatywne (odpadowe), które są spalane w wymienniku cyklonowym w sposób ekologicznie czysty. Została też zmodernizowana pod względem technicznym kopalnia – wydobycie kamienia wapiennego znacznie wzrosło i wynosi obecnie 8 mln ton na rok.
Tekst opracował dr n. chem. Jan Jabłoński, Prezes Kujawsko-Pomorskiego Oddziału NOT – SITPMB.
